Πάσχα στο μικρασιατικό μέτωπο (1920-1922)

Αναφορές στον τρόπο που περνούσαν το Πάσχα εντοπίζονται στις γραπτές μαρτυρίες των στρατιωτών. Άλλες περιγράφουν το γλέντι της Λαμπρής και άλλες εστιάζουν στη μελαγχολία, που τους προκαλούσε η απουσία των αγαπημένων τους

Τα ημερολόγια και οι επιστολές των στρατιωτών της Στρατιάς Μικράς Ασίας είναι μια πολύτιμη πηγή για την καθημερινότητα στο μικρασιατικό μέτωπο. Οι δυσκολίες της εκστρατείας και η νοσταλγία για την πατρίδα και τις οικογένειες που άφησαν πίσω, και που γινόταν πιο έντονη τις εορταστικές περιόδους, φόρτιζαν συναισθηματικά το στράτευμα. Με στόχο την εξύψωση του ηθικού των στρατιωτών η Διοίκηση φρόντιζε για τον εορτασμό των θρησκευτικών εορτών. Ιδιαίτερα για την περίοδο του Πάσχα, στα στρατόπεδα τελούσαν την αναστάσιμη λειτουργία και οργάνωναν γλέντι με το παραδοσιακό σούβλισμα του οβελία. Αναφορές στον τρόπο που περνούσαν το Πάσχα εντοπίζονται στις γραπτές μαρτυρίες των στρατιωτών. Άλλες περιγράφουν το γλέντι της Λαμπρής και άλλες εστιάζουν στη μελαγχολία, που τους προκαλούσε η απουσία των αγαπημένων τους.

Κυριακὴ, Ἁγιον Πάσχα. Τοῦτο ἑορτάζομεν ὑπὸ στέγαστρα πρός τοῦτο στηθέντα. Ἡ πολ/ρχία μου ἔσχε τά πρωτεῖα εἰς τόν διάκοσμον ἐν γένει καὶ τὸν ἑορτασμόν τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα καὶ οἱ μέν στρατιῶται ἐγευμάτισαν εἰς τραπέζας ἐκ τῆς ἐκσκαφῆς τοῦ ἐδάφους εἰς σχῆμα Χ.Α. (Χριστός Ἀνέστη), οἱ δέ ἀξιωματικοί εἰς ἐξέδραν σχηματισθεῖσαν διά τῆς ἐπιχωματώσεως (ὕψους 0,80) καί ἐκ πλέγματος εἰς τό μέσον εἰς σχῆμα σταυροῦ, εἰς ἑκάστην τῶν γωνιῶν τοῦ ὁποίου εἶχε τοποθετηθεῖ πρός διάκοσμον καί ἀνά ἕνα πολυβόλον, κάτωθι δέ αὐτοῦ συμπλέγματα βραχυκάνων καί μακρῶν ὅπλων Μάνλιχερ μετά κιβωτιδίων πυρομαχικῶν.» (Παντελής Πρινιωτάκις, Ἁτομικόν ἡμερολόγιον. Μικρά Ἀσία, 1919-1922. Εστία, 1998).

Στην Ανάσταση, οι στρατιώτες συνήθιζαν να πυροβολούν στον αέρα. Ακολουθούσε τραπέζι με μαγειρίτσα και κρασί. Κόκκινα αβγά διανέμονταν στους φαντάρους. Οι αξιωματικοί όλων των βαθμών γιόρταζαν μαζί με το στράτευμα και αντάλλασσαν αστεία και πειράγματα.

Το Πάσχα με τους τσολιάδες (Απρίλιος 1920). Επισκεπτόμαστε έφιπποι, τούς λόχους του 5/42 Ευζωνικού Συντάγματος τού Πλαστήρα, απλωμένους ολόγυρα στο Ιντζιρλή. … Σ’ ένα λόχο βλέπουμε ένα πελώριο τσολιά κατασκευασμένο από πηλό. Ακουμπά ντερμπεντεροειδώς το ένα πόδι πάνω στο άλλο. Και γύρω με πετραδάκια η επιγραφή αυτή: «Ουρέ πιδγιά, ου Μήτρος ου Κουρνόγιαλλος σας φκιέτε Χ’στός Άνέστι».

Ο Μέραρχος Μανέτας χτυπά τ’ αυγό με τούς τσολιάδες, σ’ όλους τούς λόχους. Σ’ ένα λόχο, ό τσολιάς, σπάνοντας τ’ αυγό του Μεράρχου, τού λέγει θριαμβικά:

— Στό ’σπασα κύρ Μέραρχε.

— Ποιας κλάσεως είσαι;

— Του 14

— Γερή κλάσις γερό αυγό, απαντά γελώντας ο Μέραρχος.

Και παντού το τραγούδι. Όλα τα κλέφτικα τραγούδια εδώ. Ό άρματωλισμός, τραγουδισμένος, υμνολογούμενος από τούς ηρωικούς τσολιάδες τού Πλαστήρα. Όλοι οι θρύλοι και οι παραδόσεις τής Ρούμελης εδώ. (Κώστας Μισαηλίδης, Πολεμικά φύλλα από την Μικρασιατικήν Εκστρατεία, T.1, Αθήναι, 1923)

Ακόμα και κατά την προώθηση του στρατεύματος, τις γιορτινές μέρες προβλεπόταν η δυνατότητα να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία, όταν αυτό ήταν εφικτό, αλλά και κάποιου είδους διασκέδαση.

Ελληνοχώρι, Μάρτιος 1920. «την Μεγάλην Εβδομάδα ευρισκόμεθα εις Ελληνοχώρι (Παπασλί) όπου ην και εκκλησία, το δε Μέγα Σάββατον έλαβον γράμμα ότι απεβίωσεν ο παππούς μου (Γέρο Γιάννης). Την ημέραν του Πάσχα έβαλον τα Πεδινά τα ευρισκόμενα εις (Μοντεβελί) όπου ήτο και ο Ανθυπολοχαγός (Αμουντζάς) τα δε δικά μας τα ανεβάσας στο Παπασλί, στη ράχη. Εις τα 30 του ιδίου έφυγον 90 άνδρες Παπασλιώτες δια στρατιώτες, ημείς δε όλο χορό και γλέντι το είχαμε. (Γιάννης Κουτσονικόλας, Απ’ την Αράχωβα στα κράσπεδα της Άγκυρας, ημερολόγιο εκστρατείας 1919-1922, Αθήνα, 2008)

Παράλληλα, ωστόσο, η νοσταλγία και η μελαγχολική διάθεση είναι αισθητές στις καταγραφές των στρατιωτών.

Απρίλιος 1 [1922]. Την νύκταν της μεγάλης Παρασκευής απ’ όλα τα Αντίσκηνα ακούονται ψαλμωδίαι και καθένας λέγει ό,τι ξεύρει από τον επιτάφιον θρήνον. Η ωδή «Αι γεννεαί πάσαι» γεμίζει την ατμόσφαιραν και μας κάνει να αναπολήσωμεν τα μικρά μας χρόνια που το εψάλλομεν εν χωρώ εις την εκκλησίαν της πατρίδος μας. Ενθυμούμεθα κατόπιν τας οικογενείας μας και μαζί με τον θρήνον που αναπέμπονες δι’ Εκείνον, αναμιγνύομεν και τον θρήνον της ψυχής μας δια την στέρησιν των φιλτάτων μας. (Σταύρος Χριστοδουλίδης, Ημερολόγιον Εκστρατείας Μικράς Ασίας. Αθήνα, 2005).

Με δεδομένες τις απαιτήσεις μιας στρατιωτικής επιχείρησης, κάποιες φορές, οι μέρες αυτές περνούσαν όπως οι άλλες, κυρίως όταν οι άνδρες ήταν σε υπηρεσία σε απομακρυσμένα φυλάκια ή σε περιοχές μακριά από οικισμούς.

3 [Απριλίου 1922, Κυριακή του Πάσχα] […] Την νύκτα δεν υπήρχε λόγος να σηκωθούμε, αφ’ ου δεν επρόκειτο να λάβη χώρα καμμία ιεροτελεστία, διότι δεν είχαμε ιερέα. Εκοιμήθημεν λοιπόν έχοντες τον νουν και την καρδίαν εστραμμένην εις τας οικογενείας μας. (Σταύρος Χριστοδουλίδης, Ημερολόγιον Εκστρατείας Μικράς Ασίας. Αθήνα, 2005)

Οι γραπτές μαρτυρίες των στρατιωτών αποτελούν σημείο αναφοράς στην έκθεση «Από τη Μεγάλη… στη σύγχρονη Ελλάδα», του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Στις σελίδες των ημερολογίων οι στρατιώτες καταγράφουν τα συναισθήματά τους, αναπολούν την ειρηνική ζωή, θυμούνται τους οικείους τους και αποτυπώνουν με γλαφυρό τρόπο την καθημερινότητα. Μαζί με φωτογραφικά τεκμήρια, έγγραφα και αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου, δημοσιεύματα του Τύπου και βίντεο, οι καταγραφές αυτές αφηγούνται την ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία και τα γεγονότα μέχρι την Καταστροφή και το κίνημα του Σεπτεμβρίου του 1922.