19-20 Οκτωβρίου 1912 Μετά την μεγάλη νίκη του Ελληνικού στρατού στο Σαραντάπορο και την απελευθέρωση των Σερβίων, της Κοζάνης και της Κατερί...
19-20 Οκτωβρίου 1912
Μετά την μεγάλη νίκη του Ελληνικού στρατού στο Σαραντάπορο και την απελευθέρωση των Σερβίων, της Κοζάνης και της Κατερίνης το σύνολο των Ελληνικών Μεραρχιών (ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V, VI, VII) κινούνταν προς τα Γιαννιτσά με κατεύθυνση προς Θεσσαλονίκη. Ο Τουρκικός στρατός βρισκόταν σε συνεχή υποχώρηση, ενώ το ηθικό του ήταν στο κατώτατο όριο λόγω των συνεχών ηττών και του υπερδιπλάσιου εχθρού που προήλαυνε νικηφόρα!
Το Γενικό επιτελείο και ο Αρχιστράτηγος του Ελληνικού στρατού Διάδοχος Κωνσταντίνος θεωρούσαν πως ο Χασάν Ταξίν Πασάς και ο Τουρκικός στρατός θα σταματούσε να πολεμήσει στις όχθες του Αξιού ποταμού οχυρώνοντας την τοποθεσία αυτή που έμοιαζε ιδανική για άμυνα. Έτσι στις διαταγές που εκδόθηκαν από το Γενικό Επιτελείο στις 18 Οκτωβρίου προβλεπόταν η κατάληψη των Γιαννιτσών την επόμενη ημέρα, ενώ οριζόταν η πόλη και ως έδρα του στρατηγείου. Αυτό σήμαινε πως η μάχη που ακολούθησε στις παρυφές της πόλης των Γιαννιτσών δεν είχε προβλεφθεί και αυτό είχε μια αρνητική επίπτωση στην προετοιμασία (υλική και ψυχολογική) των Ελληνικών μονάδων.
Οι Τούρκοι ενισχύθηκαν με την 14η μεραρχία Σερρών και παρέταξαν στο πεδίο της μάχης 25.000 άνδρες και περίπου 30 πυροβόλα. Η τοποθεσία που επιλέχθηκε από τον Τούρκο στρατηγό για την άμυνα βρισκόταν δυτικά της πόλης και στηριζόταν από δεξιά σε δύσβατα υψώματα και στα αριστερά από την λίμνη των Γιαννιτσών. Το έδαφος ήταν ελώδες και πεδινό, αλλά το χειρότερο ήταν πως πιθανή αποτυχία του Τουρκικού στρατού θα επέφερε την διάλυσή του, καθώς όπισθέν του βρισκόταν ο Αξιός ποταμός. Εκεί αποφάσισε ο Ταξίν Πασάς να σταθεί και να πολεμήσει υπερασπίζοντας και τα Γιαννιτσά που ήταν ιερή πόλη για τους Μουσουλμάνους!
Την πρώτη επαφή με τον εχθρό έκαναν οι προφυλακές της ΙΙ και ΙΙΙ Μεραρχίας βορειοδυτικά της κύριας αμυντικής τοποθεσίας, οι οποίες όμως ανέτρεψαν εύκολα τους αμυνόμενους που συμπτύχθηκαν στην κύρια τοποθεσία άμυνας. Το μεσημέρι της 19ης Οκτωβρίου οι κύριες δυνάμεις των Ελλήνων συγκεντρώνονταν ενώπιον της κύριας τοποθεσίας υπό τα πυκνά πυρά του Τουρκικού πυροβολικού. Η ΙΙΙ μεραρχία είχε καταφέρει να καταλάβει άθικτη την γέφυρα του ποταμού Ασπροποτάμου, αλλά η διάβαση της από τα υπόλοιπα τμήματα της ΙΙ μεραρχίας γινόταν αργά λόγω του αντίπαλου πυροβολικού.
Το Γενικό Στρατηγείο λαμβάνοντας ενημέρωση για την διαμορφωθείσα κατάσταση εξέδωσε νέες διαταγές με τις οποίες διέταζε γενική επίθεση σε όλο το μήκος της τοποθεσίας, καθώς καμία κυκλωτική ενέρεια δεν ήταν δυνατή. Το κύριο βάρος της επίθεσης στο βόρειο άκρο της Τουρκικής άμυνας ανέλαβε η ΙV μεραρχία που επιτέθηκε και με τα τρία Συντάγματά της (8ο, 9ο 11ο) για να καταλάβει το χωριό Πενταπλάτανο. Μετά τις 16.00, ο αγώνας έγινε σκληρότερος με τους Τούρκους να υποχωρούν αργά, αμυνόμενοι με πυκνά πυρά πεζικού και πυροβολικού στα επελαύνοντα 3 ΕλληνικάΣυντάγματα! Άλλη όμως σημαντική εξέλιξη ήταν η προέλαση της VI Μεραρχίας που ανέτρεψε τις Τουρκικές θέσεις με διαδοχικές επιθέσεις και συντάχθηκε αργά το βράδυ στο άκρο αριστερό άκρο της ΙV Μεραρχίας.
Οι βραδυνές ώρες διέκοψαν την μάχη με τις ΙΙ και ΙΙΙ μεραρχίες να έχουν διαβεί τον Ασπροπόταμο και να είναι έτοιμες για την τελική προέλαση και με τα τρία Συντάγματα της ΙV μεραρχίας και τμήμα της VI μεραρχίας να έχουν καταλάβει τμήμα της βόρειας αμυντικής τοποθεσίας και να βρίσκονται σε στενή επαφή με τον εχθρό. Οι στρατιώτες των τριών συνταγμάτων διανυκτέρευσαν υπό συνεχή βροχή και τσουχτερό κρύο, νηστικοί και κατάκοποι. Ο Αγώνας της επομένης θα αποδεικνυόταν σκληρότερος.
Με το πρώτο φως της ημέρας το 9ο Τάγμα ευζώνων της VI μεραρχίας υπό τον Αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο, επιτέθηκε ακάλυπτο κατά των Τουρκικών θέσεων με εφ΄ όπλου λόγχη μετην σημαία μπροστά και την την πολεμική σάλπιγγα να σημαίνει "προχωρείτε, προχωρείτε". Η επίθεση ήταν τόσο ορμητική που όχι μόνο ανέτρεψε την Τουρκική αντίσταση αλλά συνέλαβε άθικτη και μια ολόκληρη Τουρκική πυροβολαρχία που βρισκόταν ταγμένη στο νεκροταφείο του χωριού και δεν πρόλαβε να υποχωρήσει!
Στις 3.30 μ.μ. ένα άλογο χωρίς αναβάτη μέσα στους καπνούς και τον ορυμαγδό της μάχης ορμούσε προς την ανωφέρεια και ήταν σαν να έσκιζε τον ουρανό. Μια φονική σφαίρα είχε σκοτώσει τον Ταγματάρχη Γεωργούλη, αλλά τα εχθρικά πυροβόλα είχαν σιγήσει μετά από την ηρωική έφοδο των Ευζώνων.
Αλλά την κύρια νίκη την κατέκτησε η ΙV μεραρχία με μια θυελλώδη προέλαση των Συνταγμάτων της. Στις 6.30 τα τρία Συντάγματά της ξεκίνησαν την επίθεση στηριζόμενα και από το φίλιο πυροβολικό που είχε αναπτυχθεί το απόγευμα της προηγούμενης ημέρας. Η δυσκολία της μάχης ήταν αυξημένη για τον πρόσθετο λόγο ότι στο συγκεκριμένο σημείο οι επιτιθέμενοι δεν διέθεταν αριθμητική υπεροχή. Η επίθεση εξελίχθηκε ραγδαία με τα συντάγματα να κερδίζουν συνεχώς έδαφος και να πλησιάζουν τα Τουρκικά χαρακώματα προελαύνοντας υπό το δραστικό πυρ του Τουρκικού πυροβολικού από τα γύρω υψώματα. Ταυτόχρονα και η ΙΙ και ΙΙΙ μεραρχία πίεζαν τους Τούρκους στον τομέα τους και τους είχαν εξαναγκάσει σε αναδίπλωση και συνεχή υποχώρηση.
Ο Τούρκος (Αλβανικής καταγωγής) Στρατηγός, αντιλαμβανόταν ότι οι δυνάμεις του παρά τις προσπάθειες τους είχαν χάσει έδαφος και είχαν κλονιστεί! Ο σοβαρότερος όμως κίνδυνος για τους Τούρκους προερχόταν από την απρόσμενη προέλαση της VI μεραρχίας με το 9ο τάγμα του οποίου η επιτυχία και η εισχώρηση στα βόρεια της τοποθεσίας απειλούσε με κύκλωση και αιχμαλωσία ολόκληρη την Τουρκική στρατιά.
Υπό τον κίνδυνο αυτόν, ο Ταξίν Πασάς διέταξε υποχώρηση που σύντομα πήρε την διάσταση της πανικόβλητης φυγής που διεξήχθη με μεγάλη δυσκολία λόγω της συνεχούς βροχής και της λάσπης. Ο κύριος όγκος του Τουρκικού στρατιωτικού υλικού έπεσε λάφυρο στα χέρια των νικητών Ελλήνων, ενώ οι υποχωρούσες Τουρκικές μονάδες βρίσκονταν σε διάλυση. Υπήρξαν 3000 αιχμάλωτοι Τούρκοι στρατιώτες, 25 πυροβόλα από τα 30, και 2 πολεμικές σημαίες!
Το Γενικό Στρατηγείο διέταξε την Ι μεραρχία να καταδιώξει και να διαλύσει τον εχθρό, όμως αυτό δεν έγινε καθώς λόγω της γρήγορης προέλασης των Ελλήνων οι μονάδες είχαν μπερδευτεί μεταξύ τους μέσα στην πόλη των Γιαννιτσών και έτσι χάθηκε πολύτιμος χρόνος.
Οι απώλειες των Ελλήνων στην διήμερη αυτή μάχη ήταν 188 νεκροί (ανάμεσα τους 10 αξιωματικοί) και 756 τραυματίες (ανάμεσα τους 29 αξιωματικοί).
Τα πρώτα τμήματα που μπήκαν στην πόλη των Γιαννιτσών, από τον δρόμο της Αξού ήταν της δεύτερης μεραρχίας με τον Μέραρχο Καλάρη. Γύρω στις 11 π.μ. από τον ίδιο δρόμο μπαίνει και ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος με το Επιτελείο του.
Δημογέροντες της Ελληνικής κοινότητας και πλήθος κόσμου, τους υποδέχονταν μέσα σε παραλήρημα χαράς και ζητωκραυγών, στην οδό Χατζηδημητρίου, στο ύψος της νέας αγοράς. Επακολούθησε νεκρώσιμη ακολουθία στον Ναό της Παναγίας, για τους νεκρούς στρατιώτες. Κατόπιν άρχισε μεγάλη Δοξολογία μπροστά σε Αξιωματικούς, στρατιώτες και κατοίκους της πόλης.
Η εικόνα των ηττημένων Τούρκων στρατιωτών που ξεχύθηκαν στους λασπωμένους δρόμους προς την Θεσσαλονίκη ήταν φρικτή. Ένας πολεμικός ανταποκριτής των “ΤΑΙΜΣ” ο Κρώφορντ Πράϊς γράφει:
“είδα πολλά άξια λόγου θέματα στην Μακεδονία, αλλά κανένα απ’αυτά τόσο σπαρακτικό και τόσο τρομερό, όσο η υποχώρηση του Ταξίν, την επόμενη της μάχης των Γιαννιτσών”.
Η πολύ σημαντική αυτή νίκη συνέτριψε τους Τούρκους, άνοιξε διάπλατα τον δρόμο για την Θεσσαλονίκη και εξασφάλισε την τελική νίκη στον Ά Βαλκανικό πόλεμο για τα Ελληνικά όπλα. Αιχμή της ηρωικής επίθεσης της ΙV μεραρχίας αποτέλεσε το 9ο Σύνταγμα πεζικού που είχε τότε (όπως και σήμερα) την έδρα του στην Καλαμάτα. Λόγω της ανδραγαθίας του αυτής, το 9ο Σύνταγμα πεζικού που είναι πλέον σήμερα κέντρο εκπαίδευσης νεοσυλλέκτων οπλιτών, αποκαλείται τιμητικά "Γιαννιτσά" μέχρι και τις ημέρες μας!
****
Στην "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΓΕΑΣ" του Ν. Μοραΐτη, σώζεται η περιγραφή του θανάτου του Γεωργούλη από τον τραυματισμένο Υπολοχαγό Δ. Χαμόδρακα:
"Η μάχη ευρίσκετο εις κρίσιμον σημείον, αλλά και ο Γεωργούλης ευρίσκεται εις κρίσιμον σημείον, διότι ο πυρετός έχει ανέλθει εις τους 40 βαθμούς! Και όμως δεν βαστά να μένει μακράν των ευζώνων του! Διατάσσει τον ιπποκόμον του να τον βοηθήσει να ανέλθει επί του ίππου του.
Ο Ταγματάρχης διέρχεται όλην την φάλαγγα των Αετών του και από άκρου εις άκρον αντηχεί: "Ζήτω ο Ταγματάρχης".
Ο Γεωργούλης ενθαρρύνει και ολοένα ενθαρρύνει: Εμπρός, παιδιά μου. Επάνω εις τα πυροβόλα των Τούρκων!
Οι Τούρκοι όπισθεν του λόφου συγκεντρώνουν κατ' αυτού τα πυρά των, αλλά εκείνος δεν πτοείται. Δεν οπισθοχωρεί. Ο Γεωργούλης τραυματίζεται εις την δεξιάν, ξιφουλκεί διά της αριστεράς και προηγείται. Τραυματίζεται εκ δευτέρου και όμως προχωρεί. Τραυματίζεται εκ τρίτου επί της κεφαλής και καταπίπτει!"
Η "ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ", Κυριακή 27 Ιανουαρίου 1913, αρ. φ. 10.242, μιλάει για τον πρωτοφανή ηρωισμό του Γεωργούλη και η περιγραφή θυμίζει τον Μαραθωνομάχο Κυνέγειρο. Το άρθρο φέρει τον τίτλο:
ΗΡΩΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΔΕΙΞΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΚΡΑΤΗ!
"Εις την μάχην των Γιαννιτσών το 9ον ευζωνικόν τάγμα υπό τον φονευθέντα ταγματάρχην Γεωργούλην, επετέθη διά της λόγχης κατά του εχθρού και συνέλαβε άπαντα τα εις το τμήμα της επιθέσεως πυροβόλα των Τούρκων. Η επίθεσις του τάγματος τούτου υπήρξενηρωικότατηκαι πρωτοφανής! Ο εχθρός εξετοπίσθη! Ο δε διοικητήςΓεωργούλης εφονεύθη κατά τον πλέον ζηλευτόν και αξιοθαύμαστον τρόπον...
Τραυματισθείς εις την δεξιάν χείρα και αιμόφυρτος προχωρεί, λαβών το ξίφος διά της αριστεράς χειρός. Η ανδρεία του ταγματάρχου Γεωργούλη ενθαρρύνει τους στρατιώτας και η επίθεσις εγένετο λυσσώδης. Δεύτερον τραύμα δέχεται ο Γεωργούλης επί της αριστεράς χειρός. Το ξίφος κλονίζεται από την χείρα του, αλλά ο γενναίος προχωρεί. Τρίτον τραύμα αφήνει άπνουν τον Γεωργούλην! Οι εύζωνοι εκδιώκουν τον εχθρόν και καταλαμβάνουν τα πυροβόλα. Ετέθησαν όμως εκτός μάχης 300!
Οσάκις ο Διάδοχος διηγείται την επίθεσιν ταύτην δακρύει.
"ΤΕΤΟΙΟΝ ΗΡΩΙΣΜΟΝ, ΤΕΤΟΙΑΝ ΑΥΤΑΠΑΡΝΗΣΙΝ, έλεγεν εις κύκλον αξιωματικών, ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΔΕΙΞΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΚΡΑΤΗ".
Το νεκρικό τοπίο...
Παναγία είναι η παλιά εκκλησιά της πόλης. Κτισμένη στα 1860, με συνδετικό υλικό την λάσπη και το κρασί. Μπροστά στον περίβολό της οι κάτοικοι, στις 20 Οκτωβρίου 1912, μάζεψαν τους ηρωικούς νεκρούς, 178 οπλίτες και 10 Αξιωματικούς, για να τους θάψουν. Και τους έθαψαν στο νεκροταφείο της πόλης.
Για τους νεκρούς ήρωες της μάχης των Γιαννιτσών ανοίχτηκαν δυο ομάδες τάφων! Ένας για τους οπλίτες και ένας για τους Αξιωματικούς. Από τα διακριτικά τους ένας ιερέας μάζεψε σε ένα κατάλογο όλα τα ονόματα τωννεκρών και αυτό το ιδιόγραφο χαρτί το φύλαξε με ευλάβεια στην κόγχη του Ιερού της Εκκλησίας.
Οι Γιαννιτσιώτες έμαθαν την ύπαρξή του από τον εγγονό του Ταγματάρχη Επαμεινώνδα Γεωργούλη, το αναζήτησαν και τοαπόθεσαν, μαζί με άλλα πολύτιμα αναμνηστικάτης Μάχης των Γιαννιτσών, στο Ιστορικό – Λαογραφικό Μουσείο της πόλης.
Μια τέτοια ταφή, σε συνθήκες πολέμου και λόγω τους πλήθους των νεκρών, έγινε κάπως βιαστικά και επιφανειακά. Έτσι την νύχτα της 20ης Οκτωβρίου επιδρομή τσακαλιών αναστάτωσε και βεβήλωσε κάποιους από τους τάφους. Οι ευαισθητοποιημένοι για τους ελευθερωτές τους Γιαννιτσιώτες φρόντισαν και πάλι τους νεκρούς με μεγαλύτερη επιμέλεια...
.jpg)
COMMENTS